امام على علیه السلام:
«و ایاک و مواطن التهمه والمجلس المظنون به السوء فان قرینالسوء یغر جلیسه».
از مراکز بدنام و مجالسى که مورد سوء ظن استبپرهیز، زیرارفیق بد همنشین خود را فریب مىدهد. [و او را به کارهاى ناشایستوامىدارد.]
وَ مُجَالَسَةَ أَهْلِ الْهَوَى مَنْسَاةٌ لِلاِْیمَانِ، وَ مَحْضَرَةٌ لِلشَّیْطَانِ.
امیرالمؤمنین علیه السلام در مورد دومین صفت رذیله که همنشینى با هواپرستان است در بخشب از خطبه (86) میفرماید:«بدانید که هم نشینى با هواپرستان، ایمان را از انسان دور مى کند و شیطان را به حضور مى کشاند».زیرا هواپرستى حدّ و مرزى ندارد و تمام وجود انسان را پر مى کند و فکر او را به خود مشغول مى دارد و جایى براى ایمان، باقى نمى گذارد و طبیعى است که چنین مجلسى، محضر شیاطین است.این مسأله به قدرى مهم است که در حدیث معروفى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله)آمده است:انسان بر دین دوست و هم نشین خویش است». و در «ضرب المَثَل» معروف آمده است:به من بگو با چه کسى معاشرت دارى، تا بگویم تو کیستى».(1)
1. جلد 3 صفحه 535 .
امام على علیه السلام:
«ایاک و مصاحبه الفساق فان الشر بالشر ملحق» .
از رفاقتبا بدکاران بپرهیز که بدى به بدى پیوندد.
امام على علیه السلام:
«صحبه الاشرار تکسب الشر کالریح اذا مرت بالمنتن حملت نتنا»
همنشینى با بدان سبب بدبختى است، بسان بادى که با عبور ازفضاى مزبله، حامل بویى بد مىشود.
وَاعْلَمُوا أَنَّ «یَسِیرَ الرِّیَاءِ شِرْکٌ»
امیرالمؤمنین در باره صفت رذیله ریا در ضمن خطبه هشتاد و شش نهج البلاغه مى فرماید:آگاه باشید! ریاکارى هر چند کم باشد، شرک است.زیرا شخص ریاکار، یک عمل الهى را براى رضاى بندگان و تظاهر به نیکى و جلب توجّه آنان انجام مى دهد و در حقیقت، به جاى اینکه عزّت را از خدا بخواهد که مصداق واقعى «تُعِزُّ مَنْ تَشَاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشَاءُ»(1) است، از بندگان ضعیف و ناتوان مى طلبد و این نوعى شرک و دوگانه پرستى است که با «توحید افعالى» در تضادّ مى باشد.به همین دلیل، در روایات اسلامى آمده است که روز قیامت، شخص ریاکار را به این عناوین مخاطب مى سازند و او را صدا مى زنند که:اى کافر! اى فاجر! اى حیله گر! اى زیانکار! عملت نابود شد و اجرت از میان رفت و امروز راه نجاتى براى تو نیست; پاداش خود را از کسى بطلب که براى او عمل مى کردى».اضافه بر این، شخص ریاکار به خاطر دوگانگى ظاهر و باطن، در زمره منافقان است و این نفاق سبب مى شود که اعمالش بى روح و تهى از محتوا و بى اثر باشد. در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله)مى خوانیم زمانى فرا مى رسد که باطن آنها زشت و آلوده و ظاهر آنها زیباست; این کار را به خاطر دنیاپرستى انجام مى دهند و پاداشهاى الهى را طلب نمى کنند; دین آنها، ریاکارى است و خوف الهى در وجودشان نیست; کیفر عظیم الهى آنها را فرا مى گیرد و آنها (به درِ خانه خدا مى روند و) همچون غریق دعا مى کنند، ولى خداوند دعاى آنها رامستجاب نمى کند».در قیامت که اسرار درون مردم آشکار مى گردد، رسواترین مردم ریاکارانند: فردا که پیشگاه حقیقت شود پدید شرمنده رهروى که عمل بر مجاز کرد!(2)
1. سوره آل عمران، آیه 26.
2. جلد 3 صفحه 534 .
امام على علیه السلام:
«لاتصحب الشریر فان طبعک یسرق من طبعه شرا و انت لاتعلم» .
با مردم شریر و فاسد رفاقت نکن که طبیعت تو به طور ناآگاهبدى را از آنها مىدزدد و تو بىخبرى.
وَ لَقَدْ کَانَ یُجَاوِرُ فِی کُلِّ سَنَة بِحِرَاءَ فَأَرَاهُ، وَ لاَ یَرَاهُ غَیْرِی... .
امیرالمؤمنین علیه السلام در بخشى از خطبه (192) اشاره اى به داستان غار حرا نموده ومى فرمایند:او(پیامبر گرامى اسلام)در هر سال مدتى را در مجاورت غار حرا به سر مى برد (و به عبادت خدا مى پرداخت) من او را مى دیدم و کسى دیگر او را نمى دید (و از برنامه عبادت او خبر نداشت)... .
غار حرا بر فراز کوهى قرار دارد که امروز جبل النور نامیده مى شود. سابقاً این کوه در خارج مکه بود; ولى امروز به سبب گسترش شهر مکّه جبل النور و غار حرا در داخل مکّه قرار دارد و پیمون آن از پاى کوه تا فراز آن حدود یک ساعت به طول مى انجامد.غار مزبور غار کوچکى است که گنجایش یک نفر ایستاده در حال عبادت و دو سه نفر نشسته را دارد; ولى در کنار آن محل نسبتاً وسیعى است که جاى نشستن گروهى است. جالب اینکه دو طرف غار باز است و هواى لطیفى در غار جریان دارد و در گرم ترین اوقات سال، انسان احساس گرما نمى کند و از همه گذشته، جاى خلوت و مملوّ از روحانیت است.پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) قبل از بعثت و حتى گاه بعد از بعثت براى دورماندن از غوغاى بت پرستان جاهل و جامعه مملوّ از خرافات آن عصر، به غار حرا مى رفت و ساعتها و روزها به راز و نیاز با خدا مى پرداخت و در اسرار آسمان و زمین مى اندیشید. قابل توجه است که داخل غار اگر کسى رو به دهانه شمالى غار بایستد هم رو به کعبه ایستاده و هم رو به بیت المقدس.از پاره اى از روایات استفاده مى شود که پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) حتى بعد از نبوّت، گاهى به غار حراء مى رفت و دور از اذیت و آزار مشرکان متعصب، به عبادت و راز و نیاز با خدا مى پرداخت و على(علیه السلام) و خدیجه گاه با آن حضرت بودند و مى دانیم نخستین شعاع وحى در همانجا درخشید.ابن ابى الحدید در شرح نهج البلاغه خود مى گوید: داستان مجاورت پیامبر اکرم به غار حرا مشهور است و در کتب صحاح آمده که او در هر سال یک ماه در جوار حراء بود و در آن ماه نیازمندانى به سراغ آن حضرت مى آمدند و آنها را اطعام مى کرد، هنگامى که این مدت پایان مى پذیرفت و پیامبر اکرم از آنجا باز مى گشت به سراغ کعبه مى آمد و هفت دور یا بیشتر طواف مى کرد. سپس به خانه خود باز مى گشت تا سال بعثت فرا رسید. پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) ماه مبارک را در آن سال به اتفاق خدیجه و على بن ابى طالب و خادمى که داشتند در آنجا بود و در این زمان بود که جبرئیل فرمان نبوّت و رسالت را براى آن حضرت آورد و (این حدیث ظاهراً اشاره به نزول دفعى و یک پارچه قرآن بر پیامبر اکرم در ماه رمضان است و منافاتى با نزول تدریجى که آغاز آن 27 رجب است، ندارد).(1)
1. جلد 7 صفحه 505 .
أَیُّهَا النَّاسُ لاَ تَسْتَوْحِشُوا فِی طَرِیقِ الْهُدَى لِقِلَّةِ أَهْلِهِ، فَإِنَّ النَّاسَ قَدِ اجْتَمَعُوا عَلَى مائِدَة شِبَعُهَا قَصِیرٌ، وَ جُوعُهَا طَوِیلٌ.
أَیُّهَا النَّاسُ، إِنَّمَا یَجْمَعُ النَّاسَ الرِّضَى وَ السُّخْطُ. وَ إِنَّمَا عَقَرَ نَاقَةَ ثَمُودَ رَجُلٌ وَاحِدٌ فَعَمَّهُمُ اللّهُ بِالْعَذَابِ لَمَّا عَمُّوهُ بِالرِّضَى، فَقَالَ سُبْحَانَهُ: (فَعَقَرُوهَا فَأَصْبَحُوا نَادِمِینَ) فَمَا کَانَ إِلاَّ أَنْ خَارَتْ أَرْضُهُمْ بِالْخَسْفَةِ خُوَارَ السِّکَّةِ الُْمحْمَاةِ فِی الاَْرْضِ الْخَوَّارَةِ.
أَیُّهَا النَّاسُ، مَنْ سَلَکَ الطَّرِیقَ الْوَاضِحَ وَرَدَ الْمَاءَ، وَ مَنْ خَالفَ وَقَعَ فِی التِّیهِ!
اى مردم! در طریق هدایت از کمى پویندگانش وحشت نکنید، زیرا مردم گرد سفره اى اجتماع کرده اند که سیرى آن کوتاه و گرسنگى آن بس طولانى است. اى مردم! رضایت و نارضایتى (نسبت به عملى از اعمال) موجب وحدت مردم (در کیفر و پاداش) مى شود (مگر نمى دانید) ناقه ثمود را تنها یک نفر پى کرد; امّا کیفر و عذاب الهى آن، همه قوم ثمود را فرا گرفت، زیرا همگى به عمل آن یک نفر راضى بودند. خداوند سبحان مى فرماید: «(فَعَقَرُوهَا فَأَصْبَحُوا نَادِمِینَ); آن قوم ناقه را پى کردند و سرانجام (هنگام نزول بلاى فراگیر) پشیمان شدند و طولى نکشید سرزمین آنان همچون آهن گداخته اى که در زمین نرمى فرو رود با صداى وحشتناکى فرو رفت. اى مردم! آن کس که راه واضح و آشکار را بپوید به آب مى رسد; امّا کسى که مخالفت کند در بیابان سرگردان خواهد شد (و تشنه کام جان مى دهد).
امام على علیه السلام:
«ایاک و مصاحبه الفساق فان الشر بالشر ملحق» .
از رفاقتبا بدکاران بپرهیز که بدى به بدى پیوندد.
رسول اکرم صلى الله علیه و آله و سلم:
«المرء على دین خلیله و قرینه» .
انسان بر کیش دوست و همدمش خواهد بود.
امام على علیه السلام:
«یا بنى ایاک و مصادقه الاحمق فانه یرید ان ینفعک فیضرک وایاک و مصادقه البخیل فانه یقعد عنک احوج ما تکون الیه و ایاکو مصادقه الفاجر فانه یبیعک بالتافه وایاک و مصادقه الکذابفانه کالسراب یقرب علیک البعید و یبعد علیک القریب» .
پسرم! از دوستى نادان بپرهیز، چه او خواهد که تو را سودرساند لکن دچار زیانت گرداند و از دوستى بخیل بپرهیز، چه اوآنچه را سختبدان نیازمندى از تو دریغ دارد، و از دوستى تبهکاربپرهیز که به اندک بهایتبفروشد و از دوستى دروغگو بپرهیز کهاو سراب را ماند: دور را به تو نزدیک و نزدیک را به تو دورنمایاند.