کشمکشهاى سقیفه در راه انتخاب خلیفه به پایان رسید و ابوبکر زمام امور را به دست گرفت . حضرت على (ع) باگروهى از یاران با وفاى او از صحنهء حکومت بیرون رفت , ولى پس از تنویر افکار و آگاه ساختن اذهان عمومى , براى حفظ وحدت کلمه , از در مخالفت وارد نشد و از طریق تعلیم و تفسیر مفاهیم عالى قرآن و قضاوت صحیح و احتجاج واستدلال با دانشمندان اهل کتاب و... به خدمات فردى و اجتماعى خود ادامه داد.
امام (ع) در میان مسلمانان واجد کمالات بسیارى بود که هرگز ممکن نبود رقباى وى این کمالات را از او بگیرند. اوپس عم و داماد پیامبر گرامى (ص), وصى بلافصل او, مجاهد نامدار و جانباز بزرگ اسلام و باب علم نبى (ص) بود.هیچ کس نمى توانست سبقت او را در اسلام و علم وسیع و احاطهء بى نظیر وى را بر قرآن و حدیث و بر اصول و فروع دین بر کتابهاى آسمانى انکار کند یا این فضایل را از او سلب نماید.
در این میان , امام (ع ) امتیاز خاصى داشت که ممکن بود در آینده براى دستگاه خلافت ایجاد اشکال کند و آن قدرت اقتصادى و در آمدى بود که از طریق فدک به او مى رسید.
از این جهت , دستگاه خلافت مصلحت دید که این قدرت را از دست امام (ع ) خارج کند, زیرا این امتیاز همچون امتیازات دیگر نبود که نتوان آن را از امام (ع) گرفت .
فدک چنانکه نوشتیم،چون با نیروى نظامى گرفته نشد،و مردم آن با پیغمبر آشتى کردند، خالصه او بحساب مىآمد.وى نخست در آمد این مستغل را بمصرف مستمندان بنى هاشم، شوى دادن دختران،داماد کردن پسران آنان،و مصرفهاى دیگر مىرسانید.سپس آنرا بدخترش فاطمه داد (2) اکنون خلیفه چنین تشخیص داده است که پیغمبر بعنوان رئیس مسلمانان در آن مال تصرف مىکرده است،نه بعنوان مالک.پس حالا هم حق تصرف در آن با حاکم است،نه با دختر پیغمبر.فاطمه (ع) ناچار نزد ابو بکر رفت و گفتگوئى چنین میان آنان رخ داد:
-ابو بکر!وقتى تو بمیرى ارث تو به چه کسى مىرسد؟
-زنان و فرزندانم!
-چه شده است که حالا تو وارث پیغمبرى نه ما؟
-دختر پیغمبر!پدرت درهم و دینارى زر و سیم بجا نگذاشته!
-اما سهم ما از خیبر و صدقه ما از فدک چه مىشود؟
-از پدرت شنیدم که«من تا زنده هستم در این زمین تصرف خواهم کرد و چون مردم مال همه مسلمانان خواهد بود» (3) .
-ولى پیغمبر در زندگانى خود این مزرعه را به من بخشیده است!
-گواهى دارى؟ -آرى.شوهرم على (ع) (4) و ام ایمن گواهى مىدهند.
-دختر پیغمبر مىدانى که ام ایمن زن است و گواهى او کامل نیست.باید زنى دیگر هم گواهى دهد.
یا مردى را گواه بیاورى.
و بدین ترتیب فدک بتصرف حکومت در آمد.
و دلیل آن را
ابن ابى الحدید معتزلى با ظرافت طنزآمیز خود چنین می داند:
از على بن فارقى مدرس مدرسه غربى بغداد پرسیدم:
فاطمه راست مىگفت؟
-آرى!
اگر راست مىگفت چرا فدک را بدو برنگرداندند؟وى با لبخندى پاسخ داد:
-اگر آنروز فدک را بدو مىداد فردا خلافتشوهر خود را ادعا مىکرد و او هم مىتوانستسخن وى را نپذیرد.چه قبول کرده بود که دختر پیغمبر هر چه مىگوید راست است.
1. اسراء / 23.
۲ تفسیرفرات کوفى، ص 118 و 119
مَن حاوَلَ أمراً بِمَعصیَةِ اللهِ کانَ أبعَدَ لَهُ مِمّا رَجا وأقرَبَ مِمّا أتَّقى.
کسى که با معصیت و نافرمانى خدا به دنبال کارى باشد از مطلوب خود دورتر و به آنچه از آن مى ترسیده است نزدیک تر گردد.
به مناسبت ایام فاطمیه میخوام در کنار دیگر فعالیتهای این وبلاگ به بحث و چگونگی تصرف فدک توسط حکومت وقت صحبت کنم...
و آت ذا القربى حقه (1) »
جنگ احزاب آخرین تلاش مکه برابر مدینه و برابر دین خدا و حکومت اسلام بود.ابو سفیان با کوشش فراوان توانست قبیلههاى پراکنده و حتى یهودیان را با خود همراه سازد.ده هزار تن سپاهى گرد مدینه را فرا گرفت.شمار مسلمانان برابر نیروى دشمن اندک بوده است،اما آنجا که قدرت ایمان بکار رود،لشکر شیطان خواهد گریخت.مهاجمان بدون آنکه اندک توفیقى یابند به سوى مکه عقبنشینى کردند.
تقریبا براى قریش مسلم شد که نیروى اسلام نابود شدنى نیست،اما ابو سفیان و یک دو تن بازرگان دیگر که خویش را در آستانه ورشکستگى مىدیدند بخود وعده مىدادند که این شکست را سال دیگر جبران کنند.
پس از آنکه مهاجمان مدینه را رها کردند پیغمبر به سر وقت عهدشکنان رفت-یهودیان بنى قریظه-آنان هم کیفر پیمان شکنى با مسلمانان و همکارى با قریش را دیدند (2) .سال بعد پیغمبر (ص) با هزار و پانصد تن از مسلمانان عازم مکه گشت.قریش در سرزمینهاى نزدیک به حرم سر راه را بر وى گرفتند و او را از رفتن به مکه باز داشتند.گفتگو در گرفت و سرانجام معاهدهاى بین دو طرف بسته شد.که پیغمبر (ص) این سال بمکه نرود،لیکن سال دیگر شهر مکه را سه روز در اختیار او و پیروان او قرار دهند تا خانه را زیارت کند.تنى چند از یاران پیغمبر که تنها ظاهر کار را مىدیدند،آزرده شدند و بر آشفتند،چون اهمیت این عهدنامه که قرآن کریم آنرا فتح آشکارا خوانده است در آنروزها از نظر آنان پوشیده بود.اما سیاستمداران قریش دانستند که از این پس مدینه سیادت عرب را بدستخواهد گرفت.و قریش باسلام و پیمبر آن زیانى نتوانند رساند،بدین جهت عمرو بن عاص و خالد بن ولید پیش از فتح مکه خود را به مدینه رساندند و مسلمان شدند.چون مشرکان مکه در موضعى که حدیبیه نام داشت،سر راه را بر پیغمبر گرفتند و پیمان آشتى در آنجا بسته شد،این آشتى بنام صلح حدیبیه معروفست.
یکسال پس از پیمان صلح حدیبیه،پیغمبر با گروهى از مسلمانان براى زیارت خانه کعبه رفتند در این سفر مردم این شهر،حشمت پیغمبر و حرمت او را در دیده مسلمانان از نزدیک دیدند.
پس از این پیمان بود که سران قبیلهها دانستند قریش دیگر داراى چنان قدرت افسانهاى نیست.بخصوص که شنیدند آخرین پایگاه مقاومتیهودیان (خیبر) هم پس از محاصره چند روزه تسلیم شدهاند و زمینهاى آنان طبق قانون اسلام میان جنگ جویان تقسیم گردیده است.سال هفتم در تاریخ نظامى اسلام سالى سرنوشتساز است.اثر پیروزى مسلمانان در نبرد خیبر بدیده آنان که مسلمان نبودند از خود پیروزى مهمتر مىنمود.
در نزدیکى خیبر دهکدهاى آبادان بود که«فدک»نام داشت.مردم این دهکده همینکه پایان کار قلعههاى خیبر را دیدند،با پیغمبر آشتى کردند که نیمى از این دهکده از آن او باشد،و آنان در مزرعههاى خود باقى بمانند.مصالحه بدین صورت انجام گرفت (3) و چون سربازان مسلمان در فتح این دهکده شرکت نداشتند بحکم قرآن (4) فدک خالصه پیغمبر گردید.رسول خدا (ص) در آمد این زمین را به مستمندان بنى هاشم مىداد سپس آنرا به دختر خود فاطمه (ع) بخشید.
گروهى از محدثان و مفسران ذیل آیه «و آت ذا القربى حقه » (5) نوشتهاند چون این آیه نازل شده پیغمبر فدک را به فاطمه بخشید (6)
بموجب پیمان آشتى که میان پیغمبر و قریش در حدیبیه نوشته شد،هر یک از قبیلهها آزاد بودند با مدینه باشند یا با مکه.و طبعا هر دو طرف قرارداد و متعهد بودند از هم پیمانهاى خود حمایت کنند.قبیله بکر خود را به قریش و خزاعه خود را به پیغمبر ملحق ساخت.پس از جنگ موته پیغمبر ماه جمادى الاولى و رجب را در مدینه ماند.در این هنگام خبر رسید که تیرهاى از بنى بکر بر خزاعه حمله برده است،و قریش هم پیمانان خود را یارى کردهاند.این پیش آمد عملا قرار داد حدیبیه را نقض مىکرد.ابو سفیان دانست قریش با یارى بنو بکر اشتباه بزرگى را مرتکب شده است،بدین رو خود را به مدینه رساند،شاید بتواند پیمان را براى مدتى درازتر تجدید کند.چون به مدینه آمد نخستبه خانه دختر خود ام حبیبه زن پیغمبر رفت و چون خواستبر روى فرش او بنشیند ام حبیبه فرش را بر چید.ابو سفیان گفت:
-براى چه چنین کارى کردى؟
-تو کافر ناپاکى و نباید روى فرش پیغمبر بنشینى؟
-دخترم در نبودن من بد خو شدهاى!
سپس نزد ابو بکر و عمر،رفت تا آنان میانجى وى شوند،لیکن از ایشان نیز پاسخ رد شنید. سرانجام به خانه على (ع) رفت.فاطمه (ع) در خانه حضور داشت و حسن (ع) کودکى بود که پیش او مىخرامید.نخست از على خواست تا نزد پیغمبر رود و درباره او سخن گوید.على گفت پیغمبر تصمیمى را گرفته است و من نمىتوانم بخلاف اراده او با وى سخنى بگویم.
ابو سفیان رو به فاطمه کرد و گفت:
-دختر محمد!مىتوانى باین پسرت بگوئى که میان مردم میانجى شود و تا پایان روزگار سید عرب گردد.؟
-زهرا پاسخ داد:
-بخدا پسر من بدان حد نرسیده است که در چنین کارها،آنهم بر خلاف رضاى پیغمبر مداخله کند (7) .
معنى این سخن این بود که پدرم آنچه مىکند و مىگوید حکم خداست،نه بخواهش نفس و اراده خویش و آنجا که حکم خدا در میان آید،عاطفه پدر و فرزندى نباید دخالتى داشته باشد. ابو سفیان مایوس بمکه بازگشت.
1.حق خویشاوند را بدو ده. (الروم:38) . 2.رجوع به تحلیلى از تاریخ اسلام بخش یک ص 73 به بعد شود. 3.یاقوت.معجم البلدان.ذیل فدک. 4.سوره حشر آیه 59. 5.سوره روم آیه 38. 6.در المنشور ج 4 ص 177،تفسیر تبیان ج 8 ص 228 و رجوع به مناقب ج 1 ص 476 شود. 7.ابن هشام ج 4 ص 13.و رجوع شود به طبرى ج 3 ص 24-1623
امام جعفر صادق فرمود : چهار چیز از هم سیر نمیشوند
1- زمین از باران 2- چشم از گناه 3- عالم از علم 4- و زن از مرد
سلیم از امیرالمومنین پرسید : یا امیرالمومنین ، آن مسئله ای که حتما باید معتقد بود چیست؟ و آن مسئله ای که اگر به آن معتقد شدم شک در غیر از آن برایم جائز است کدام است ؟
حضرت فرمود : هر کس شهادت دهد به اینکه خدائی جزء الله نیست و یکی است و شریکی ندارد ، و اینکه محمد بندة خدا و پیامبر اوست . به آنچه خدا نازل کرده و بر پا داشتن نماز و پرداختن زکات و روزه ماه رمضان و حج خانه خدا و ولایت ما اهل بیت و برائت از دشمنانمان اقرار کند ، و از هر مست کننده ای اجتناب نماید .
سلیم : فدایت شوم ، اقرار به آنچه از جانب شما آمده اجمالا باشد یا باید تفسیر شده باشد ؟
امیرالمومنین فرمود : نه ، بلکه اجمالا کافی است .
سلیم: فدایت گردم ، مست کننده چیست:
مولا فرمود: هر نوشیدنی که وقتی خورندة آن زیاد بنوشد مست میشود ، یک جرعه بلکه یک قطره آن حرام است .
سلیم : فدایت شوم آنچه فرمودی روشن شد مگر مسئله ولایت ، آیا همه بنی هاشم را شامل میشود یا مخصوص علما و فقهای شماست؟
علی (ع) فرمود: اگر ولایت ما اهل بیت را اجمالا بپذیری و از دشمنان ما اجمالا برائت بجوئی برایت کافی است . اگر خداوند؛ امامانی از ما که اوصیاء و علما و فقها هستند را به تو شناسانید ، تو هم آنان را شناختی و به اطاعت از آنان اقرار کردی و از آنان اطاعت فرمودی ، در این صورت مؤمن به خداوند و از اهل بهشت هستی . اینان افرادی هستند که بدون حساب وارد بهشت شوند.
اما کسی که عداوت ما را معتقد است و با ما دشمنی میکند ، مشرک و کافر و دشمن خداست .
و عارفین به حق ما که به ما ایمان دارند ، مؤمن و مسلمین و دوستان خدا هستند .
امام علی (علیه السلا) فرمودند:
ما جَفَّتِ الدُّموعُ إلاّ لِقَسوَةِ القُلوبِ، وما قَسَتِ القُلوبُ إلاّ لکَثرَةِ الذُّنوبِ .
امام على(علیه السلام) : اشک ها نخشکید مگر به سبب سختدلى و دل ها سخت نشد مگر به سبب گناهان زیاد.
(علل الشرائع : 81 / 1)